Ngày 5/8/1964, cùng với quân và dân nhiều tỉnh ven biển, quân và dân Quảng Ninh đã giáng cho đế quốc Mỹ một đòn bất ngờ, đáp trả đanh thép cuộc tiến công xâm lược bằng không quân và hải quân quy mô lớn đầu tiên vào miền Bắc Việt Nam. Tròn 57 năm đã trôi qua, nhưng âm vang của chiến thắng đó vẫn còn vẹn nguyên đến hôm nay...

Các lực lượng hiệp đồng gồm hải quân, pháo phòng không, dân quân, tự vệ Cảng Hòn Gai, công an nhân dân vũ trang Quảng Ninh... trong trận chiến hào hùng ngày 5/8/1964 bên sông Cửa Lục. (Ảnh tư liệu)

Năm 1964, với ý đồ thực hiện chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân ra miền Bắc, đế quốc Mỹ tạo ra “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” để lấy cớ tấn công phá hoại miền Bắc, nhằm ngăn chặn ta chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam. Ngày 2/8/1964, tàu khu trục Ma-đốc của Mỹ ngang nhiên vào sát bờ biển miền Bắc để trinh sát và khiêu khích các lực lượng của ta với mưu đồ tạo cớ mở rộng chiến tranh phá hoại. Ngày 5/8/1964, quân đội Mỹ đã mở cuộc tiến công xâm lược bằng không quân và hải quân quy mô lớn đầu tiên vào miền Bắc Việt Nam với tên gọi Pierce Arrow - “Mũi tên xuyên”, với 64 lượt máy bay không kích dữ dội các khu vực ven biển: Bến Thủy (Vinh, Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa), Hòn Gai (Quảng Ninh) và Cảng Gianh (Quảng Bình).

Thượng úy Phạm Khắc Định, CCB Tiểu đoàn Pháo phòng không 217, một người con sinh ra và lớn lên trên Đất mỏ Anh hùng, là người trực tiếp đứng trong đội hình pháo thủ năm ấy, kể lại: Trong đợt đầu tiên công kích bằng không quân, hải quân vào miền Bắc, trận không kích vào Bãi Cháy, TX Hòn Gai (nay là TP Hạ Long) diễn ra vào chiều 5/8 là ác liệt nhất. 8 chiếc phản lực của địch chia làm 2 tốp lao vào ném bom, bắn đạn 20mm, bắn rốc-két xuống căn cứ hải quân bên sông Cửa Lục, bờ tây Bãi Cháy (nay là Cảng Xăng dầu B12-PV). Trước sự hung hãn của kẻ thù, chúng ta bằng sự mưu trí, dũng cảm, kiên cường, đã bắn rơi 3 máy bay Mỹ.

Trong đó, Khẩu đội pháo 14.5 ly 2 nòng, thuộc Đại đội 141, Tiểu đoàn Pháo phòng không 217, chiếm giữ các điểm cao của TX Hòn Gai, đã bắn trúng chiếc máy bay A4D, nó bốc cháy rơi xuống cửa biển Đầu Mối. Trung úy phi công Alvarez nhảy dù xuống Khe Cá (Hà Tu), bị bắt sống. Đây là tên giặc lái Mỹ đầu tiên ta bắt được trên miền Bắc.

Các CCB Ban Liên lạc truyền thống Hải quân Quảng Ninh dâng hương, thả vòng hoa tưởng niệm các đồng đội đã anh dũng hy sinh tại Cửa Lục, tháng 8/2021.

Những ngày Tháng Tám lịch sử này, CCB Phạm Hùng (nguyên chiến sĩ biên đội tàu phóng lôi thuộc Phân đội 3, Tiểu đoàn 135 (nay là Hải đội 135, Hạm đội 7, Lữ đoàn 170, Vùng 1 Hải quân) lại cùng những đồng đội của mình đến đặt vòng hoa, dâng hương tại Bia di tích Chiến thắng trận đầu tại Cửa Lục (phường Bãi Cháy, TP Hạ Long), tưởng niệm đồng đội đã anh dũng hy sinh trong trận chiến đầy cam go ngày ấy.

Ông xúc động: "Với tinh thần chiến đấu kiên cường và quả cảm của lực lượng phòng không và hải quân ta, cùng với sự phối hợp, hiệp đồng tích cực của lực lượng dân quân, tự vệ Cảng Hòn Gai, công an nhân dân vũ trang Quảng Ninh..., đế quốc Mỹ đã nếm một thất bại lớn, vô cùng bất ngờ và choáng váng. Tàu hải quân của ta bị trúng đạn bom, có không ít thương vong, nhiều đồng chí đồng đội dù bị thương rất nặng vẫn anh dũng chiến đấu tới hơi thở cuối cùng. Tinh thần quyết tâm, quả cảm đó đã làm nên chiến thắng lịch sử".

Cũng là một nhân chứng của chiến công hiển hách ngày ấy và hiện đang sống bên dòng Cửa Lục lịch sử, Trung tá Đỗ Xuân Cát, CCB hải quân, tự hào: So sánh tương quan về trang bị vũ khí của quân ta còn kém rất nhiều so với địch, song cùng với quân và dân các địa phương ven biển, quân và dân Quảng Ninh đã phối hợp với lực lượng hải quân bắn rơi 8 máy bay và làm bị thương nhiều chiếc khác, bắt sống giặc lái, làm thất bại bước đầu âm mưu phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ. Chiến thắng trận đầu ngày 2 và 5/8/1964 có ý nghĩa vô cùng quan trọng, tạo niềm tin và động viên khí thế tiến công của quân và dân miền Bắc đánh bại cuộc leo thang của Mỹ, bảo vệ vững chắc hậu phương lớn miền Bắc, góp phần làm nên những chiến công liên tiếp của quân và dân hai miền Nam - Bắc trong cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta.

Đối với tỉnh Quảng Ninh, Chiến thắng trận đầu có ý nghĩa vô cùng to lớn. Thời điểm đó, tỉnh mới được thành lập chưa đầy 1 năm. Chính quyền, quân và dân trong tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với lực lượng hải quân đánh trả máy bay Mỹ, lập chiến công hiển hách. Sau chiến thắng vẻ vang ấy, khi về chúc Tết Ất Tỵ (1965) ở Vùng mỏ, Bác Hồ đã ngợi khen quân và dân Quảng Ninh đã cho bọn đế quốc hiếu chiến một bài học đích đáng. Thực hiện lời dạy của Bác, quân và dân Quảng Ninh những năm sau đó tiếp tục hăng say huấn luyện, chiến đấu kiên cường, gan dạ, sáng tạo, trong 2 năm đã bắn rơi 100 máy bay Mỹ.

Các CCB hải quân Quảng Ninh gặp mặt nhân Kỷ niệm 57 năm Chiến thắng trận đầu 5/8.